ร่างกายของมนุษย์เรามีกลไกแสนพิเศษที่ทำให้เรายืนขาเดียวได้ดีเมื่อเทียบกับสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมประเภทอื่น คือเรามีโครงสร้างของเชิงกรานและกระดูกขาที่ช่วยในการถ่ายเทน้ำหนักเข้าสู่ศูนย์กลาง

อย่างไรก็ตาม นั่นไม่ได้หมายความว่าทุกครั้งที่เรายืนขาเดียวทุกอย่างจะง่ายดายไปเสียหมด อาสนะโยคะประเภทยืนขาเดียวมีอยู่มากมาย ซึ่งแต่ละท่าก็มีความท้าทายแตกต่างกันไป ยิ่งมีการกางแขนกางขาออกมากเท่าไหร่ การถ่ายน้ำหนักเข้าสู่ศูนย์กลางก็จะยิ่งยากมากขึ้นเท่านั้น

ตัวอย่างเช่นท่า Extended Hand-to-Big-Toe หรือ Utthita Hasta Padangusthasana ที่เราจะพูดถึงกันในวันนี้ครับ

ฟิสิกส์ของร่างกายมนุษย์

เวลาที่เรายืนขาเดียวแล้วกางขาข้างหนึ่งออกไปจากแกนกลางของร่างกายก็เหมือนกับเป็นการเทน้ำหนักออกไปจากศูนย์กลาง นั่นทำให้กลไกของขาและเชิงกรานทำงานยากขึ้นในการถ่ายน้ำหนักกลับเข้ามา ปฏิกิริยาอัตโนมัติเพื่อรักษาสมดุลของร่างกายเมื่อมีการกางขาข้างหนึ่งออกไปด้านข้างก็คือเชิงกรานจะกระดกไปทางด้านข้าง ทำให้เชิงกรานฝั่งเดียวกับขาข้างที่ยืนอยู่อยู่สูงกว่าฝั่งเดียวกับขาข้างที่กางออกไป

เมื่อเชิงกรานเอียงสิ่งที่เกิดตามมาก็คือ กระดูกซี่โครงและไหล่ก็จะเอียงเทไปด้านตรงข้ามเพื่อรักษาสมดุลของลำตัวเอาไว้ โดยทั่วไปแล้วถ้าเรามีการทรงตัวที่ดีพอเราก็จะยังคงยืนอยู่ได้โดยไม่ล้ม แต่ร่างกายก็จะบิด ๆ เบี้ยว ๆ ไปตามการปรับสมดุลอย่างที่ว่ามานี้

ความบิดเบี้ยวดังกล่าวถ้าไม่นับว่ามันทำให้ท่าดูไม่สวยงามแล้ว อันที่จริงมันก็ไม่ได้มีอันตรายอะไรมากมายนัก แม้ว่าอาจจะทำให้มีแรงกดเพิ่มขึ้นได้ที่หลังส่วนล่าง แต่โดยทั่วไปแล้วการอยู่ในสภาพอย่างที่ว่ามามักจะทำให้เราเมื่อยจนต้องออกจากท่าก่อนที่จะได้รับผลกระทบจากความบิดเบี้ยวนั้น

อย่างไรก็ตาม หากเราให้กล้ามเนื้อบางมัดเข้ามาช่วยทำงานเพื่อให้เชิงกรานและขารักษาสมดุลได้ดีขึ้น ก็จะทำให้เราสามารถลดความบิดเบี้ยวนั้นลงไปได้ แถมยังยืนได้นานขึ้นอีกด้วย

ยืนขาเดียวก็เหมือนการปลูกต้นไม้

ลองฝึกยืนขาเดียวในท่า Tree Pose (Vrksasana) โดยนำฝ่าเท้าข้างหนึ่งขึ้นมาประกบกับขาหนีบของขาอีกข้างหนึ่ง

การประกบกันของฝ่าเท้าและขาหนีบนี้ ให้เราออกแรงจากทั้งสองทางให้สมดุลกัน คือเมื่อฝ่าเท้าดันใส่ขาแล้ว ก็ต้องดันขากลับเข้าหาฝ่าเท้าด้วยแรงที่พอ ๆ กันด้วย วิธีการดันขาหนีบใส่เท้านี้เป็นการทำงานของกล้ามเนื้อต้นขาด้านใน ซึ่งเป็นการออกแรงแบบเดียวกับการเอาบล็อกมาหนีบระหว่างขาทั้งสองข้าง

สำหรับบางคนการดันขาใส่ฝ่าเท้าอาจทำให้รู้สึกไม่คุ้นชินมากเท่ากับการใช้ขาบีบบล็อก ดังนั้น ให้เราเสริมกำลังของกล้ามเนื้อขาหนีบด้วยการกดโคนนิ้วโป้งของขาข้างที่ใช้ยืนลงสู่พื้นให้แน่น การกดนี้จะกระตุ้นการทำงานของกล้ามเนื้อต้นขาด้านในให้ออกแรงดันกับฝ่าเท้าได้ง่ายขึ้น

ลองสังเกตดูว่าถ้าการดันกันของฝ่าเท้ากับต้นขาด้านในสมดุลกัน เชิงกรานของเราจะตั้งตรง ไม่เอียงขวาเอียงซ้าย และการยืนขาเดียวของเราก็จะมั่นคงตามไปด้วย

ต้นไม้งอกงาม

ลองนำหลักการเดียวกันมาใช้ในอาสนะที่ท้าทายมากขึ้นอย่าง Extended Hand-to-Big-Toe ดูบ้าง แม้ว่าเราจะไม่ได้เอาเท้าประกบกับขาหนีบแล้วก็ตาม แต่การทำงานของกล้ามเนื้อต้นขาด้านในของขาข้างที่เราใช้ยืนนั้นก็ไม่แตกต่างกันกับตอนที่เราทำในท่า Tree Pose

ในขณะที่ค้างอยู่ในท่า ให้กดโคนนิ้วโป้งลงพื้นเพื่อช่วยกระตุ้นการทำงานของกล้ามเนื้อต้นขาด้านในให้มากขึ้น การกดลงสู่พื้นนี้เป็นเหมือนการหยั่งรากแก้วลึกลงสู่ผืนดิน เมื่อหยั่งรากได้มั่นคงก็ย่อมสามารถดึงพลังงานขึ้นมาตามลำต้นหรือก็คือท่อนขาด้านในขึ้นมาได้ ยกและยืดกระดูกสันหลังพุ่งขึ้นฟ้าเหมือนไม้ยืนต้นที่งอกงามออกมาจากผืนดิน

การหยั่งรากนี้เป็นดั่งการสร้างแกนสมมุติของร่างกายขึ้นมาให้ตั้งฉากกับผืนดิน และแรงกระทำที่เกิดขึ้นทางซีกขวาและซ้ายของเส้นแกนนี้จะต้องสมดุลกันทั้งสองฝั่ง ดังนั้นขาข้างที่ใช้ยืนให้ออกแรงผลักขอบเท้าด้านนอกออกไปด้านข้าง ในขณะเดียวกันขาข้างที่ยกลอยให้เรากางและดันออกไปจากข้อสะโพกจนสุดปลายเท้า การทำงานของเท้าข้างที่อยู่บนพื้นและข้างที่ลอยจากพื้นจึงต้องจัดให้สมดุลด้วยเช่นกัน

ให้ระวังการดึงเท้าด้วยมือ สามารถใช้มือช่วยดึงเพื่อให้ขาสูงขึ้นอีกเล็กน้อยได้ แต่ระวังอย่าดึงเข้าหาตัว เพราะนั่นจะทำให้สมดุลที่เราสร้างขึ้นมาดีแล้วออกอาการผิดเพี้ยนไป แต่ให้ใช้นิ้วมือเกี่ยวนิ้วโป้งเท้าเพื่อช่วยประคับประคองเพียงเท่านั้น

มืออีกข้างสามารถวางพักไว้ที่สะโพก หรือจะกางออกไปทิศทางตรงกันข้ามเพื่อช่วยสร้างสมดุลด้วยก็ได้ และสุดท้ายให้ค่อย ๆ บิดหันศีรษะไปทางตรงกันข้ามกับขาข้างที่ยกเหยียด สายตาจับจ้องไปที่จุดใดจุดหนึ่งเพื่อให้ง่ายแก่การจดจ่อ

อย่าลืมว่าสุดท้ายแล้วการจดจ่อก็ยังเป็นสิ่งสำคัญที่จะช่วยให้เราค้างอยู่ในท่านี้ได้อย่างสมดุล และความสามารถในการจดจ่อนี้เองก็เป็นอีกสิ่งหนึ่งที่มนุษย์เรามีมากกว่าสรรพสัตว์อื่นใดบนโลกใบนี้